Hoxe falamos dun dos autores de literatura infantil máis coñecidos de todos os tempos, Lewis Carroll, e da que tamén é a súa obra máis coñecida: Alicia no país das marabillas. Estamos afeitas a ver a historia en soportes tan diferentes que nunca está de máis coñecer a historia orixinal. Ademais, pódese dicir que Alicia foi un dos primeiros clásicos xuvenís en estar traducido ao galego e, de feito, a súa tradución, realizada por Teresa Barro e Fernando Pérez-Barreiro, conseguiu en 1985 o Premio Nacional -Estatal- de Tradución de Libros Infantís e Xuvenís.

Lewis Carroll foi un personaxe moi interesante, que combinou a súa faceta de escritor de textos para a rapazada co seu posto como matemático e diácono en Christ Church, un dos colexios de Oxford. O seu nome orixinal era Charles L. Dodgson e combinaba o seu traballo en Oxford con afeccións artísticas, como eran a fotografía, inventar xogos ou diferentes contos e poemas. A cerna de Alicia haina que buscar na relación que establece coas fillas de Henry Lidell, compañeiro seu en Christ Church. Canda outro amigo, lévanas de picnic e aí prende o argumento da historia, no conto que Carroll/Dogdson lle conta á mediana delas, Alicia, para entretela nese paseo á beira do río, que permite tamén entender o comezo da obra.

Propoñemos volver a Alicia porque nunca cansamos de seguir a ese coello que chega tarde polo seu tobo, porque é un canto á imaxinación, ao disparatado, a ese corpo que se pode volver pequeno, pequeno ou grande, grande só comendo algo, porque é unha oportunidade para ver como se mestura o victorianismo da época de Carroll coa súa parte máis surrealista, porque ten un pouso de conto no que semella que van ocorrendo cousas inesperadas aparentemente soltas entre si, porque hai que perderlles o medo ás obras das que tanto se fala. É unha obra que se pode ler e ver en familia (dende o clásico de Disney á última Alicia de Tim Burton), porque nos ensina cousas que non valen para a vida práctica, senón para a interior (“O tempo é un señor).

En galego podemos lela en Xerais, nunha versión con notas ao pé e limiar, nas edicións de Cumio e Everest, pensadas para as máis cativas da casa, e a edición case de coleccionista de El Patito Editorial, con tradución de Xabier Queipo e cunhas singulares ilustracións de Fausto Isorna.

Este verán recuperaremos autores e autoras clásicas da literatura infantil e xuvenil que podemos ler en galego.

Empezamos hoxe con Anthony Browne, un autor británico que quizais sexa un dos mellores autores de álbums ilustrados de todos os tempos. Caracterízase por unha visión irónica da sociedade e por crear unhas obras aparentemente moi infantís que, non obstante, gardan mensaxes moi interesantes para o mundo adulto. Publicou máis de 50 libros infantís, creados e ilustrados por el mesmo, que lle valeron, entre outros, o Premio Hans Christian Andersen, algo así como o Nobel da LIX. Falamos hoxe de dúas das súas obras:

“O libro dos porcos” é un álbum de 1986, publicado en galego por Kalandraka e traducido por Xosé Manuel González Barreiro. O argumento conta como nunha familia tradicional inglesa, formada por unha nai, un pai e dous fillos, todas as tarefas do fogar recaen precisamente na muller, que se ve obrigada a limpar e cociñar para os homes cos que convive, que recollen máis ben pouco. Pero un día, a nai rebélase e marcha, deixando unha nota que só di: sodes uns porcos. A partir de aí e a sopresa vén, sobre todo, da banda da ilustración: Browne pinta o pai e os dous fillos como uns porcos. Non por acaso, a familia chámase de apelido “Porconi”.

“Un paseo polo parque”, unha das súas primeiras creacións, tamén está publicada por Kalandraka en tradución de Sandra e Óscar Senra. Tamén trata unha cuestión social, agochada nunha historia bastante convencional: un pai, unha filla e o seu can van dar unha volta a un parque da cidade, o mesmo que outra familia formada por unha nai, un fillo e unha cadela. Mentres os animais e os nenos son quen de xogar e deterse nas cousas miúdas, os adultos son incapaces de se mirar á cara e de falar minimamente. Detrás desa historia, e a través das ilustracións, obsérvase unha diferenza de clases sociais moi evidente, tanto a través de como van vestidos os personaxes, como deténdose nos edificios onde viven.

Estas dúas obras son un convite a descubrir a un creador moi orixinal, de textos aparentemente sinxelos, que se apegan fortemente a unhas imaxes máis difíciles de ler, máis misteriosas e tamén máis potentes. Os álbums de Browne son especialmente interesantes porque sempre aluden a unha lectura infantil, máis inocente, quizais, menos complexa, e a unha adulta que adoita remover máis.

Hoxe falamos de dous libros de versos que comparten, ademais de editorial (Kalandraka), a importancia que neles teñen as maletas e, con elas, as viaxes, algunhas físicas e outras metafóricas, como as que comezamos a partir de hoxe.

Ratos de Viaxe, de Oli e Natalia Colombo, está dirixido ao público prelector e perfecto para encetar este verán que se resiste. Os ratos deste conto marchan de viaxe en autocaravana á praia e alí vivirán algunhas aventuras, como por exemplo, que algún se queime por non botar crema, escalar unha duna ou voar coa axuda dun papaventos. É un libro recomendado non só para o período estival, senón tamén para aqueles lectores e lectoras que xa coñecen o primeiro libro desta serie Os ratos da casa, cando esta divertida familia de ratos “ocupaba” unha casa para quedar a convivir nela. É unha historia redonda para nenos e nenas de 2 a 6 anos e os contos rimados son o primeiro paso para introducir aos cativos e cativas da casa na poesía.

Versos viceversos de Antonio García Teijeiro e Juan Carlos Martín Ramos, ilustrado por Juan Ramón Alonso, é un libro marabilloso, pola súa delicadeza, por supoñer esa maleta de poesía que nos levamos para o verán, que pode ser un agasallo perfecto para este final de curso. O libro inclúe poemas de dous creadores de orixe moi diferente, o noso Premio Nacional de Literatura Antonio García Teijeiro e o andaluz Martín Ramos, un poeta e titiriteiro peculiar, de verso libre, con especial interese pola lectura, o paso do tempo, ou o pacifismo. Moitos poemas están creados a partir de versos propios deles dous, non sabemos a quen corresponde cada verso, nunha especie de escrita a catro mans moi interesante. Os temas que se abordan son variados: o mar, a importancia dos libros na nosa vida, o posicionamento contra a violencia, os diferentes elementos naturais, etc.

Os libros de hoxe están cinguidos por un fío ben finiño, o que define que nós podemos ser donas do propio destino.

O primeiro é Conta nove estrelas de Andrea Maceiras, ilustrado por Paula Mayor en Xerais, premio Lazarillo de creación literaria -recoñecemento que é o máis antigo do estado español. Este libro lévanos a un universo descoñecido, a Galaxia Oma, onde viven a protagonista, Quepi, o seu irmán Udai e o seu avó. Quepi é unha nena diferente, polo seu cabelo azul, os seus ollos da mesma cor e a súa palidez e pola súa capacidade para conectar coa natureza. Por este motivo, o seu avó pídelle que nunca rache as tres normas inquebrantables: ser invisible, permanecer silenciosa e agardar a que se caia o segundo sol do planeta para poder ser vista. Mais un día, cando aparece un bobó, un animal cuxa saliva é corrosiva e fai desaparecer todo o que cae nela, a nena vese animada a seguilo, rompendo así as súas normas. Aí comeza xustamente a aventura e a aprendizaxe.

O segundo libro de hoxe é un álbum ilustrado: Unha historia de Marianna Coppo, traducido por Xosé Ballesteros, para Kalandraka. Ten un argumento ben sinxelo: hai unha serie de personaxes que están a esperar por unha historia que non chega. Un deles rebélase e constrúe a súa propia historia, os outros tres quedan agardando a que esa historia chegue. O álbum pode lerse como dúas historias paralelas que ocorren a un tempo, á da páxina esquerda, na que un coello rosa se afana en protagonizar a súa propia narrativa e a dos tres personaxes que esperan, paralizados. O álbum pode entenderse como unha homenaxe a A agardar por Godot e resulta moi interesante para formar lectorado novo, xa que xoga coa ficción dentro da ficción.

A colaboración desta semana de Montse Pena céntrase no libro Un de nós mente de Karen McManus, traducido por Moisés Barcia para Sushi Books.

O libro comeza nun instituto onde aparecen móbiles nas mochilas de cinco estudantes que non son deles. Isto dá pé a que un deles saia da sala morto, porque bebe unha misteriosa auga que lle dá unha misteriosa reacción alérxica.

Un dos grandes acertos da novela son os personaxes. Uns personaxes típicos do subxénero da novela de instituto (a raíña do baile, o atleta, a estudosa, o que cae mal por cotilla, o rebelde…), pero que non responderán totalmente a el, porque a autora nos achega a oportunidade de profundizar nas súas circunstancias e de entender por que se comportan así.

Outro dos grandes acertos da novela é que esta é unha obra que consegue que sigamos lendo e que non queiramos parar de facelo. Cada final de capítulo está pensado para que a lectora quede enganchada da historia, que se nos mostra como aditiva. Todos os personaxes teñen unha axenda oculta que teremos que aprender a manexar. A sorpresa, a necesidade de querer saber e de querer entender, son dous condimentos fundamentais da obra. A isto contribúe, sen dúbida, a variación de voces narrativas, dado que a autora vai empregando a primeira persoa para poñernos na pel de cada un dos protagonistas.

A novela é un bestseller que mestura o xénero negro e o texto de instituto, con prosa clara e fácil de ler, pero que pode axudar a gañar lectores e lectoras. Montse Pena tamén recomenda algunhas lecturas nesta mesma liña, como Rebeldes de Susan E. Hinton ou Anxos en tempos de chuvia de Miguel Vázquez Freire.

Hoxe falamos con Montse Pena de libros que abordan un tema clásico na literatura de todos os tempos: o paso do tempo.

Blackie Books publica en galego Cinco minutiños máis, da escritora e ilustradora Marta Altés, traducido por María Alonso Seisdedos. Un álbum narrado por un raposiño pequeno cuxo pai sempre lles pide a el e ao seu irmán cinco minutos máis. En realidade, a historia fala da xestión do tempo que facemos os adultos, sempre correndo dun lado a outro tirando dos pequenos e pequenas. A narración en primeira persoa por parte dun neno fainos conscientes de que o tempo é, en realidade, o máis importante que temos e que cómpre gastalo no que realmente importa: chapuzar nas pozas ou coñecer novos amigos.

Tamén falamos de Caderno de lúas, de María Canosa e Dani Padrón, publicado por Bululú en 2018. O conto narra a historia dunha nena que dialoga coa lúa porque non pode durmir e comeza a escribir un caderno en que vai contando os cambios que observa no astro, acompañada do seu avó. O libro é un convite a fixarse no miúdo, a observar os elementos naturais e a compartilo coa xente que queremos. As ilustracións son de Dani Padrón, que nesta ocasión apostan polo xogo de perspectivas e por continuar a liña da tenrura, que o leva a que o dueto con Canosa sempre funcione ben.

Hoxe falamos de libros que abordan a diferenza, ou máis ben sentirnos diferentes, a través de perspectivas complementarias.

‘Distinta’ de Sozapato e Beto Valencia, traducida por Manuela Rodríguez para Kalandraka. É un álbum ilustrado que aborda a diferenza, pero neste caso non a diferenza como diversidade funcional, senón esa diferenza que aniña en todas nós. Neste caso, a diferenza de Lúa, a protagonista, radica en saber gozar dos elementos cotiás, deses elementos que ao mundo adulto se nos escapan xa, quizais porque perdimos xa a capacidade de soñar, a capacidade de fantasear cos elementos que nos rodean. As ilustracións están enchidas de detalles, e destaca a súa capacidade para representar “fisicamente” a fantasía.

‘A historia de Nuk’ de Paloma Sánchez Ibarzábal e Nastascha Rosenberg, traducido por Laura Sousa, para Narval. Nuk é un ser que non coñece ben a súa identidade e que lle vai preguntando a diferentes elementos naturais quen é ela. A transformación que supón o camiño, co seu elemento de aprendizaxe, é tamén unha das temáticas principais deste álbum.